Vanavond is het weer zover. In Israƫl wordt Pesach gevierd. Niet alleen in Israƫl, maar over de hele wereld zullen Joodse families de uittocht uit Egypte gedenken door een feestelijke maaltijd te hebben. Tijdens die maaltijd wordt een seider, een liturgie gebruikt. In kerkelijk Nederland zijn er steeds meer mensen die aan deze seiderviering deelnemen. Waar de ƩƩn opspringt van enthousiasme, vraagt de ander zich af of dat allemaal zomaar kan. Ik merk dat het gesprek over de feesten van Israƫl in Nederland steeds feller wordt gevoerd. Kun je wel Pesach vieren als christen? Zo op de valreep van Pesach wil ik me graag in dat gesprek mengen.
Pesach vieren als christen? Kan dat zomaarā¦
De tegenstanders kunnen zich beroepen op de Thora. Want volgens de Thora mogen alleen besneden IsraĆ«lieten deelnemen aan de maaltijd van het Pesachlam. En het Pesachlam mag alleen worden gegeten op de plaats waar de Heer zijn tempel heeft. Het is niet een feest dat je zomaar in heel de wereld kan vieren. De voorstanders proberen te argumenteren dat gelovigen uit de volken ook bij IsraĆ«l horen en hebben hun ābewijstekstā in 1 Korinthe 5:6-8
āUw roem is niet goed. Weet u niet dat een klein beetje zuurdeeg het hele deeg doorzuurt? Verwijder dan het oude zuurdeeg, opdat u een nieuw deeg zult zijn. U bent immers ongezuurd, want ook ons Paaslam is voor ons geslacht: Christus. Laten wij dus feestvieren, niet met oud zuurdeeg, ook niet met zuurdeeg van slechtheid en boosaardigheid, maar met ongezuurde broden van oprechtheid en waarheid.
Paulus roept de gemeente in deze verzen vooral op tot levensheiliging en zijn verwijzing naar Pesach is bedoeld als aansporing aan de gemeenschap om iemand die zich uitermate misdraagt eruit te zetten. Hij roept ze niet op tot het bakken van Matzes, het herdenken van de uittocht uit Egypte of het eten van lamsbout tijdens de Seiderviering.
Pesach vieren als Christen? Geen Seider in de tijd van Paulus!
De reden daarvoor is simpel. De seidermaaltijd zoals die nu wereldwijd door Joodse mensen wordt gevierd, bestond niet in zijn tijd. De hele liturgie (Seider) van die maaltijd komt ook niet in de Bijbel voor. Het Bijbels idee van Pesach is dat elke Joodse familie een paaslam offert in de tempel. Zij moeten dat lam daar diezelfde dag gezamenlijk opeten met ongezuurde broden en bittere kruiden. Aan die maaltijd moest pa aan zijn kinderen vertellen wat de uittocht uit Egypte voor hem betekende. Boekdrukkunst bestond nog niet, dus niemand zat met een liturgie aan de tafel. Er was een grote vrijheid in hoe en wat men deed, zolang deze maaltijd maar werd gehouden. Van over de hele wereld kwamen Joodse mensen naar Jeruzalem om dit feest te vieren. Buiten de landsgrenzen kon deze maaltijd, die een offermaaltijd was, niet worden gehouden.
Dat veranderde allemaal toen in het jaar 70 AD de tempel werd verwoest. Er konden geen Paaslammeren meer worden geslacht. En na de opstand van Bar Kochba in het jaar 135 AD mochten Joodse mensen niet eens meer wonen in Jeruzalem. Hun land werd weggegeven. De verstrooiing van Israƫl onder de volken was een feit. Het Jodendom ontwikkelde zich langzaam tot een godsdienst die noodzakelijkerwijze overal ter wereld gevierd en beleefd kan worden. Om te voorkomen dat mensen toch een lam gingen offeren zonder tempel, kwam er zelfs een verbod op het eten van geroosterd lamsvlees tijdens Pesach.
Ook de liturgie voor de seidermaaltijd ontwikkelde zich in de loop van de eeuwen tot wat ze nu is. Het didactische model met de vier bekers, een bord met een botje, een ei, de kaarsen, de peterselie in het zoute waterā¦ het zijn allemaal vernieuwingen van na de verwoesting van de tempel. IsraĆ«l zocht naar manieren om de exodus uit Egypte te gedenken zonder een lam te slachten, te rouwen over het verlies van de tempel, en putte hoop uit het exodus verhaal dat ook deze verstrooiing eens ten einde zou komen.
In de Middeleeuwen kwam daar de gewoonte bij om halverwege de viering de deur van het huis te openen. Zogenaamd om te kijken of Elia er al was, maar er was helaas een meer dwingende reden om dit zo te doen. Vele malen werden de huizen van Joodse mensen aangevallen door christenen die dachten dat er echt bloed werd gebruikt van christelijke kinderen en dat er gestolen hosties werden doorstoken. Als je de deur open liet konden je christelijke buren makkelijk zien dat er niets raars gebeurde aan de seidermaaltijd. De kinderen werd vertelt dat de deur open ging om te kijken of Elia al kwam. Vanuit een verlangen naar een thuis en het stoppen van de vervolging door de christenen, eindigde de maaltijd met de intense uitroep: Volgend jaar in Jeruzalem!
Pesach vieren als christen? Ja, want Jezus is het Paaslam
De vormgeving van de Seider zoals wij die nu kennen, bestond dus niet in de tijd van Paulus. Er vond buiten de landsgrenzen van Israƫl geen viering van de Seidermaaltijd plaats. Daarom is het niet legitiem om in 1 Corinthe 5 een opdracht te willen lezen aan de gemeente deze maaltijd te vieren. In plaats daarvan daagt Paulus de gemeente uit om niet zuurdeeg, maar hardnekkige zondaren uit de gemeente te verwijderen. Immers, het wegdoen van de zonde is veel harder nodig dan het wegdoen van het laatste kruimeltje gist. Aan de andere kant zegt Paulus wel dat Pesach een viering in de gemeente waard is, want Jezus is gestorven op die dag. Daarom is er nog lang in de kerk -ook na Constatijn- op 14 Nissan door veel gelovigen het feest van de dood en opstanding van Jezus gevierd.
Terug naar de vraag of wij als christenen, gelovigen uit de volken, zomaar Pesach met een Seidermaaltijd kunnen vieren. Ik neig ertoe die vraag met een voorzichtig āja, maarā¦ā te beantwoorden.
- Realiseer je dat wanneer je Pesach viert in Nederland aan de hand van een Joodse of Messiaanse Seider, je niet een Bijbels gebod navolgt, maar een heel serie Joodse gebruiken die ontstaan zijn na de verwoesting van de tempel. Als je het feest viert, dan doe je dat in navolging en verbondenheid met IsraĆ«l. Dat is op zich niet fout, maar zeker niet noodzakelijk. Paulus zegt dat gelovigen zich beter kunnen focussen op de dood van Jezus tijdens Pesach. Ik zou daarom in ieder geval voor een āMessiaanseā liturgie kiezen.
- Sommige mensen denken dat ze door dit te vieren IsraĆ«l tot ājaloersheid wekkenā. Dat is niet het geval. Een oude joodse dame riep eens vertwijfeld uit. āWe zijn eeuwenlang door de kerk vervolgt en beroofd. Roven ze nu ook onze Joodse feesten en gebruiken?!ā.
Het lijkt me daarom zinvol dat wanneer een christen een Seidermaaltijd organiseert, er dan ook tijd wordt ingeruimd om heel bewust stil te staan bij wat christenen in de loop van de eeuwen de Joodse gemeenschap hebben aangedaan.
- Realiseer je dat het Nieuwe Testament het vieren van Pesach niet verbiedt, maar Ā wel een heel andere betekenis aan deze viering geeft voor de gelovigen die Jezus volgen. Je viert niet de bevrijding uit Egypte, maar de verlossing die Jezus heeft gebracht. Paulus benadrukt niet het eten van ongezuurd brood, maar dat we ernst moeten maken met onze levensheiliging. Dat betekent dat we onszelf kritisch moeten bevragen of we in de christelijke gemeente zomaar rituelen en gewoontes moeten overnemen die het verhaal van de val van de tempel en de uittocht uit Egypte symboliseren. Wordt het niet tijd voor een viering die de verlossing van Jezus centraal stelt op deze dag?
- Bedenk dat Gods idee van een Pesach viering bestond uit het vieren in een kleine groep. Het Bijbels voorschrift is dat je het viert met zoveel mensen als men kan eten van een lam. Dat is een man of 12. En de vaders moeten vertellen over de bevrijding van God aan hun kinderen. Neem tijd voor gesprek aan de Seidermaaltijd en betrek de kinderen.
Tot slot wil ik wijzen op Col 2:16. Laat niemand u veroordelen op het punt van nieuwe maan en feesten. Dat gebod geldt voor zowel degene die deze feesten vieren als degene die ze niet vieren. Wanneer het vieren of niet vieren van een feest een punt van discussie voor je is geworden met andere gelovigen, dan zit je per definitie op een verkeerd spoor. Paulus schrijft in 2 Cor 11 dat we moeten oppassen voor elke beweging die ons afleidt van een eenvoudige toewijding aan Jezus. Of je nu viert of niet viert, houd je hart gericht op Jezus en raak niet verzeild in allerlei discussies over wat wel of niet zou moeten. Gezegend Pesach toegewenst.
